Çocukluğumuzda bir çizgi film karakteri vardı. “Hop hop Tonton” deyince istediği gibi büyür ya da istediği şey olurdu. Ne yazık ki ekonominin böyle sihirli sözcükleri yok. Bu alanda akla ve bilime ihtiyacımız var.
Ekonomi konuşurken sık sık büyüme ve kalkınma kavramlarını birbirine karıştırıyoruz. Oysa ikisi birbirinden farklı şeyler! Büyüme, ekonominin boyut olarak genişlemesi demek; yani üretilen mal ve hizmetlerin miktarındaki artış. Kalkınma ise çok daha kapsamlı bir kavram. Kalkınma, yaşam kalitesinin yükselmesinden sosyal adalete, çevreye duyarlı sürdürülebilir çözümlerden eğitim ve sağlığa kadar pek çok unsuru kapsıyor. Kısacası büyüme “ne kadar?” sorusuna yanıt verirken, kalkınma “nasıl?” diye soruyor.
Türkiye’nin bugünkü durumu bize bu farkları anlamanın hayati olduğunu gösteriyor. Orta gelir tuzağından yüksek enflasyona, düşük katma değerli üretimden sosyal eşitsizliğe kadar pek çok sorunla boğuşuyoruz. İşte tam da bu yüzden, büyümeyi değil kalkınmayı önceliklendirmemiz gerekiyor. Peki ama nasıl? Gelin, bu sorunun yanıtını birlikte arayalım.
Türkiye’nin Ekonomik Gerçekleri
Önce büyümeyi ele alalım. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) dediğimiz meşhur bir rakam var ya, işte o büyümenin ölçüsü. Yani ülke ekonomisi büyüdü mü, bakıyoruz bu rakam ne kadar artmış. Ancak bir dakika! GSYİH artsa bile bu herkesin cebine eşit şekilde yansıyor mu? Elbette hayır. Eğer gelir dağılımı bozuksa, birkaç kişinin cebindeki para artarken, diğerleri hala geçim derdinde olabilir. Büyüme var ama kalkınma yok!
Türkiye’nin en büyük sorunlarından biri de tam olarak bu. Örneğin, enflasyon alım gücümüzü eritiyor. Tasarruf yapalım desek, gelir yetmiyor. Gelir yetse bile yüksek enflasyon yüzünden yaptığımız birikim eriyip gidiyor. Diğer taraftan, ihracatımızın büyük kısmı düşük teknolojiye dayanıyor. Tekstil, inşaat malzemesi, temel imalat ürünleri... Bunlar elbette önemli, ama yetmez. Çünkü katma değer yaratmıyoruz. Dünyada rekabet etmek için daha fazlasına ihtiyacımız var.
Kalkınmanın Anahtarı: İnsan, Eğitim ve Teknoloji
Büyümek için para lazım, doğru. Ama kalkınmak için sadece para yetmez; vizyon lazım. Türkiye, kalkınma için uzun vadeli bir strateji belirlemeli. Şu üç alana odaklanmak şart:
1. İnsan ve Eğitim: Eğitime yapılan yatırım, uzun vadede kalkınmanın sigortasıdır. Çocuklarımızı geleceğin mesleklerine hazırlayalım. Kodlama öğrenen gençler, teknoloji üreten girişimciler yetiştirelim. Sadece teorik bilgi değil, uygulamalı mesleki eğitim de önemli.
2. Teknoloji ve Yenilik: Düşük teknolojiyle dünyada bir yere varamayız. O nedenle yüksek katma değerli üretime geçmeliyiz. Bilgi teknolojileri, yenilenebilir enerji, biyoteknoloji... İşte bu alanlar kalkınmanın anahtarı. Daha fazla Ar-Ge yatırımı yapmalı, inovasyonu teşvik etmeliyiz.
3. Sosyal Adalet: Kalkınma demek, gelir adaleti demek. Kimsenin aç kalmadığı, herkesin insanca yaşadığı bir ülke kurmak zorundayız. Daha adil bir vergi sistemi, sosyal yardım programları ve eşit fırsatlar yaratmadan kalkınmaktan söz edemeyiz.
Orta Gelir Tuzağını Aşmak
Türkiye yıllardır orta gelirli bir ülke. Zenginleşmek istiyoruz ama sanki bir duvara çarpmışız gibi ilerleyemiyoruz. İşte bu, “orta gelir tuzağı” dediğimiz şey. Bunun çözümü belli: Verimliliği artırmalıyız. Dijitalleşmeli, yeşil ekonomiye yatırım yapmalı ve iş süreçlerini modernleştirmeliyiz. Kısacası, ekonomik büyüklüğümüzü “akıllı büyümeye” çevirmeliyiz.
Bir başka çözüm de kadınların ekonomiye katılımını artırmaktır. Kadınlar ekonomide daha fazla yer aldığında, büyüme de kalkınma da hızlanır. Öyle bir dünyadayız ki, insan kaynağının yarısını kullanmadan ilerlemek imkansız.
Son Söz
Büyüme rakamları güzel gelebilir, ama sadece rakamlara odaklanarak kalkınamayız. Türkiye’nin geleceği, çevresel, sosyal ve ekonomik boyutları içeren bütünsel bir kalkınma planında saklı. Gelin, çocuklarımız için daha sürdürülebilir, daha adil bir geleceği birlikte inşa edelim.
Unutmayalım, ekonomi sadece bir matematik problemi değil. Ekonomi aynı zamanda insana dair bir hikayedir. Ve bu hikayeyi güzel yazmak bizim elimizde.