2024 SEÇİMLER YILIYDI
Dünya nüfusunun yaklaşık yarısını temsil eden 60'tan fazla ülke ve Avrupa Birliği'nde seçmenler sandığa gitti.
Uluslararası ilişkiler bağlamında ve dünya genelinde öne çıkan siyasi eğilimler açısından bazı seçim sonuçları diğerlerine göre çok daha önemli sonuçlar üretecek.
ABD'deki başkanlık seçimleri bunların başında geliyor.
DONALD TRUMP GERİ DÖNDÜ
Donald Trump dört yıl aradan sonra yeniden başkan seçildi.
Kampanyası boyunca mevcut başkan kendisi olmuş olsa dünyanın süt liman olacağını savunan Trump'ın bu iddiası doğru mu, zaman gösterecek.
Trump ikinci başkanlık dönemine 20 Ocak 2025’te başlayacak. İç politikada enflasyon ve göçmenlerle mücadele vaat eden Trump, dış politikada “Önce Amerika” temalı siyasete geri döneceğini söylüyor.
Küresel cephede, Rusya Ukrayna savaşını 24 saatte bitireceğini ileri sürmüş, ABD’ye girecek yabancı malların gümrük vergilerini artıracağını açıkladı.
Trump, küresel çapta faaliyet gösteren dünya ticaret örgütü veya benzer kuruluşların ABD’nin çıkarları aleyhine işlediğini savunuyor, NATO’nun ABD'ye maddi manevi yük oluşundan şikayetçi ve birleşmiş milletleri de ancak ABD’nin işine gelen kararlar bağlamında ciddiye alıyor.
Avrupa Birliği ve diğer pek çok batılı ülke yönetimi ikinci Trump döneminde, kurallara dayalı dünya düzenindeki çözülüşün hızlanmasından endişe ediyor ve sonuçlarını öngörmekte zorlandıkları belirsiz bir gelecek için pozisyon almaya çalışıyor.
SOLDA VE SAĞDA POPÜLİZME TEVECCÜH ARTTI
Trump’ın Başkan Yardımcısı Kamala Harris’i yendiği ve Cumhuriyetçilerin Kongre’nin iki kanadında da çoğunluğu elde ettiği 5 Kasım 2024 seçimleriyle, ABD’de üst üste üçüncü kez görevdeki yönetimler iktidardan düşmüş oldu.
İngiltere’de de iktidar seçimi kaybetti ama ABD’dekinden farklı olarak siyasi güç sola doğru el değiştirdi. İşçi Partisi parlamentoda büyük bir çoğunlukla 14 yıllık muhafazakâr parti yönetimine son verdi.
Hindistan’da Başbakan Narendra Modi ile Fransa’da Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ise muhalefet karşısında önemli kayıplar vererek iktidarlarını korudular.
Avrupa Birliği’nde Almanya ve Avusturya’dan Portekiz ve İngiltere’ye popülist aşırı sağ özellikle göçmen karşıtı gündemle oylarını artırarak ana akım siyasetin ana belirleyicileri haline geldiler.
Meksika’da ise ilk kez bir kadını başkan seçen halk sol popülist iktidar partisine bir kez daha onay vermiş oldu.
İster sağdan olsun ister soldan popülist partiler, seçkinlerle ilgili hayal kırıklığı ve düzen partilerinin sıradan vatandaşlardan koptuğuna dair giderek pekişen kanaatten yararlanarak, toplumların değişim talebini oya dönüştürmeyi başardı.
DEĞİŞİM TALEBİNE DİRENEN LİDERLER İKTİDARLARINI KORUYAMADI
Değişime direnen liderlerden 15 yıldır iktidarda olan Bangladeş Başbakanı Şeyh Hasina, bir ay süren öğrenci protestolarının ardından ülkesini terk etmek zorunda kaldı.
171 milyonu aşkın nüfusuyla dünyanın en kalabalık ülkelerinden biri olan Bangladeş’te kurulan yeni yönetimin başına ise Nobel Barış Ödülü sahibi Muhammed Yunus getirildi.
SURİYE TARİHİNDE YENİ SAYFA
Değişime direnen bir başka lider, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad da 2024 yılında ülkesinden kaçmak zorunda kaldı.
Heyet Tahrir Eş Şam Liderliğindeki muhalif silahlı gruplar şaşılacak bir hızla 10 günden kısa bir süre içinde Başkent Şam’da kontrolü ele geçirirken, Yarım yüzyıldan uzun süren Esad Ailesi liderliğindeki Baas Rejimi çöktü.
Ülke nüfusunun yarısından fazlasını mülteci konumuna düşüren, yüz bini aşkın insanın öldürüldüğü 13 yıllık çok kanlı bir savaşın sonunda yorgun düşen Suriye halkı derin bir nefes aldı. Ancak gelecek hala çok belirsiz.
Selefi cihatçı geçmişten gelen HTŞ’nin kurduğu geçici hükümet vaat ettiği gibi, Suriye’nin bütün etnik ve dini gruplarını, Alevi ve Şii azınlığını ülkenin yeniden inşasına katacak mı?
Yeni Suriye laiklik esasına mı dayanacak, İslam Cumhuriyeti mi olacak?
Merkeziyetçi mi Ademi Merkeziyetçi mi bir yapı kurulacak?
Soru çok, yanıtlarını ise sadece Suriyeliler değil, bölgesel ve küresel aktörlerin tutumu da belirleyecek.
Suriye’nin geleceğini şekillendirmede başrolü 2011’de Suriye’deki halk ayaklanması başlar başlamaz muhalefete destek veren Türkiye üstlenmiş durumda.
ORTADOĞU'DA TÜRKİYE-İSRAİL ÇEKİŞMESİ
İsrail’in saldırılarıyla bölgedeki gücü ve nüfuzu kırılan İran’ın Suriye’den çekilmek zorunda kalması Türkiye’yi sadece Suriye’nin değil Ortadoğu’nun geleceği bakımından da çok önemli bir aktör yapıyor.
Ortadoğu’yu kendi çıkarları doğrultusunda şekillendirmek için soykırım dahil şiddetin her türlüsüne başvuran İsrail ve İsrail’in en büyük destekçisi ABD ile Türkiye’nin çekişmesi 2025’e damga vuracak.
İSRAİL'DEN HAMAS VE HİZBULLAH'IN LİDERLERİNE SUİKASTLER
7 Ekim saldırılarını 1948’den bu yana Filistinlilere karşı yürüttüğü etnik temizlik kampayasını tamamlamak için fırsata dönüştüren İsrail 2024 yılında, Hamas’tan sonra Hizbullah’ın askeri kapasitesini de imhaya girişti.
Geride bıraktığımız yıl bu amaçla düzenlenmiş bir dizi üst düzey suikastle anılacak. En kritik olanları hatırlayalım:
İsrail 2 Ocak’ta Hamas’ın siyasi bürosunun iki numarası Salih Aruri’yi Lübnan’da;
13 Temmuz’da Hamas’ın askeri kanadı İzzeddin Kassam Tugaylarının Baş Komutanı Muhammed Deif’i ise Gazze’de öldürdü.
31 Temmuz’da ise Hamas Lideri İsmail Haniye’ye, Helikopter kazasında ölen İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin cenaze törenine katılmak için gittiği başkent Tahran’da suikast düzenlendi.
Haniye’nin öldürülmesinden sonra yerine lider seçilen, Hamas’ın Gazze’deki en üst düzey yöneticisi ve 7 Ekim saldırılarının mimarı Yahya Sinvar, 16 Ekim’de Gazze’de İsrail askerleri ile girdiği çatışmada, “tesadüfen” öldürüldü.
Sinvar’ın İsrail’in iddia ettiği gibi tünellerde saklanmak yerine cephede savaştığının ortaya çıkması ve yaralı ve tek başına olduğu halde teslim olmamayı seçmesi dikkat çekti.
YÖNETİM KADEMESİNİ PARALİZE EDEN SALDIRILAR
İsrail Hizbullah’ın komuta kademesini ise önce eşi görülmedik bir saldırı yöntemiyle paralize etti, ardından Başkent Beyrut’a ağır bombardımanlar düzenleyerek ortadan kaldırdı.
Eylül Ayında Hizbullah üyelerinin kullandığı çağrı cihazları ile telsizler birer gün arayla eş zamanlı patlatıldı.
Uzun bir hazırlık ve planlama süreciyle yurtdışından ithal edilen cihazlara patlayıcı yerleştirdiği anlaşılan İsrail istihbaratı Hİzbullah’ın haberleşme kabiliyetine büyük darbe vurmakla kalmadı, yaralanıp elini kolunu gözünü kaybeden çok sayıda Hizbullah üyesini de devre dışı bıraktı.
Sadece 10 gün sonra 27 Eylül’de ise Hizbullah’ın efsaneleşmiş lideri Hasan Nasrallah, Lübnan’ın Başkenti Beyrut’ta, Dahiye Bölgesinde üst düzey komutanları ile toplantı yaparken, İsrail uçaklarından atılan kilolarca bombaların yerle bir ettiği binaların altında kaldı.
Nasrallah’ın öldürülmesi, yıl boyunca Suriye’deki İsrail saldırılarında çok sayıda üst düzey askeri liderini kaybeden İran’ın vekil güçleri üzerinden kurguladığı savunma stratejisinin yıkılmasına yol açtı.
DONALD TRUMP DA SUİKAST GİRİŞİMİ ATLATTI
Seçim kampanyası sırasında Donald Trump’a da en az iki suikast girişimi düzenlendi.
Trump’ın kulağını sıyırıp geçen kurşunun canlı yayında kameralara yansıdığı anlar hafızalardan hiç çıkmayacak.
İşte Pennysylvania’daki miting sırasında birkaç el silah sesinin duyulması ardından Trump’ın kulağını tutarak kürsünün arkasına saklanmaya çalıştığı anlar…
Ve işte Trump’ın korumalar eşliğinde sahneden uzaklaştırılmaya çalışırken yumruğunu havaya kaldırıp, “savaş, savaş, savaş” diye haykırdığı tarihi görüntüler…
ELON MUSK DÜNYA SİYASETİNİ BELİRLEMEYE TALİP
2024’te haberlere en az Trump kadar çok konu olan bir başka kişi ise dünyanın en zengin insanı Elon Musk’tı.
Kâh Space X’in Uzay Maceraları, Kâh Tesla’nın Atılımları yılın ilk yarısında Musk, daha ziyade vizyoner iş insanı kimliğiyle gündemdeydi.
Ama ABD Başkanlık yarışında Trump’ı desteklemeye başladığı günden itibaren sahip OLDUĞU dünyanın en fazla kullanıcısı bulunan sosyal medya platformu X’in de yardımıyla adeta gündemi esir aldı.
Trumpın, Trumpçıların ve dünya genelinde aşırı sağın göçmen karşıtı söylemlerine, TOPLUMSAL cinsiyet eşitliğine yönelik saldırılarına arka çıkmakla kalmadı, ideolojilerini yaymak için X’in algoritmasıyla da oynadı.
Musk, Trump'a verdiği desteğin ödülünü, kendi önerisi olan hükümet verimliliği ofisi başkanlığına atanarak aldı. Seçim gecesinden itibaren müstakbel başkanın yanından hiç ayrılmadı, fotoğraf karelerinde aileden biri gibi yer aldı.
Liyakattense sadakate kıymet veren Trump, kabinesini Musk gibi zengin destekçileri ve ailesinden isimlerle donattı. Aşı karşıtı Sağlık Bakanı, Petrol Şirketi Sahibi Enerji Bakanı gibi tartışma yapan seçimler yaptı.
DÜNYA CANLI YAYINDA SOYKIRIM İZLEMEYE DEVAM ETTİ
Dünya kamuoyu İsrail’in Filistin’deki soykırımını 2024 yılı boyunca canlı yayında izlemeye devam etti.
Yıllardır 2 milyon 200 bin Filistinli için toplama kampı işlevi gören Gazze’de 7 Ekim 2023’ten bu yana İsrail’in öldürdüğü insanların sayısı 50 bine dayandı. İsrail Ordusu Filistinlilerin hayatta kalma kabiliyetlerini ellerinden almak üzere alt yapıyı da üst yapıyı da yok etti.
İnsan Hakları savunuculuğunda mangalda kül bırakmayan kimi ülkelerin açık ya da zımni desteğini de alan İsrail, işgalini Lübnan ve Suriye topraklarına doğru genişletti.
SOYKIRIM ZANLISI NETANYAHU İÇİN YAKALAMA KARARI
Uluslararası Ceza Mahkemesinin İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu hakkında soykırım suçundan yargılanmak üzere çıkarmış olduğu karar yüreklere bir nebze su serptiyse de Netanyahu’nun en büyük destekçisi Trump’ın Beyaz Saray’a dönecek olması adaletin tecelli etmesi önünde engel.
Filistinlilerin kendi topraklarında insan onuruna yaraşır şekilde, özgür ve barış içinde yaşama umudunu diri tutabilecek en önemli gelişme ise başta ABD ve Avrupa Ülkelerinde olmak üzere genç kuşak Yahudilerin de katıldığı üniversite protestolarıydı.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞINDA TARAFLAR YENİŞEMİYOR
Rusya’da 24 yıldır fiilen Rusya'yı yöneten Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2030'a kadar iktidarda kalmasını garanti edecek seçimlerden beklendiği gibi muzaffer çıktı.
Yıl sonunda Suriye’deki askeri varlığının geleceğini tehdit eden gelişmelere rağmen, Ukrayna’da üç yıla yaklaşan savaşta işgal ettiği topraklarda tutunmaya devam etti.
Dahası Rus Ekonomisi batının ambargolarına rağmen büyüdü de ama Suriye'de Beşar Esad'ın devrilmesi Putin için prestij kaybı hanesine yazıldı.
Savaşma kapasitesini ABD ve Avrupa Ülkelerinin mali ve askeri desteğine borçlu Ukrayna’ya ise Biden yönetimi giderayak uzun menzilli silahları Rusya içinde kullanma izni verdi.
Ancak Trump’ın yeniden başkan seçilmesiyle bu silahların Ukrayna’ya savaş kazandırma ihtimali PEK kalmadı. Zira Trump yenişemeyen tarafları müzakere masasına oturtmakta kararlı görünüyor.
Çetin geçecek pazarlıklarda Ukrayna Lideri Zelensky’nin eli daha zayıf. zira geçim derdi artan Avrupa halkları ekonomik sorunlarından göçmenler kadar Ukrayna’ya yapılan yardımları da sorumlu tutuyor ve savaş artık bitsin istiyor.
AFGANİSTAN VE İRAN'DA KADINLAR HAKLARI İÇİN CESARETLE MÜCADELEYE DEVAM EDİYOR
Demokratik değerlerdeki erozyon gibi 2024’te kadın haklarına yönelik sistematik saldırıların arttığı, toplumsal cinsiyet eşitliği mücadelesinde kayıplar yaşandığı bir yıl oldu.
Afganistan’da Taliban kadınları kamusal alandan tamamen sildi.
Eğitim hakları gasp edilen kadınlara ebelik bile yasaklandı.
Kadınların kamusal alanda yüksek sesle konuşmasını suç kapsamına alan Taliban yönetimi, şarkı söylemeyi de yasakladı.
Afgan kadınlar ölümü göze alarak şarkı söylerken çekilmiş videolarını sosyal medyada paylaşıyor ve uluslararası toplumdan destek bekliyor.
İranlı kadınlar da canları pahasına rejimin hicap dayatmasına direnmeye devam ediyor.
Mahsa Aminin örtünme kurallarına uymadığı gerekçesiyle gözaltına alındığı karakolda ölmesi ardından Jin, Jiyan, Azadi kadın hayat özgürlük sloganıyla başlayan kitlesel protestoları rejim şiddet kullanarak bastırdı.
Ama direnişi kırmayı başaramadı.
Kadınlar ve erkekler bireysel gibi görünen ama arkalarında geniş bir toplumsal destek bulunan taleplerini ses getiren eylemlerle haykırmaya devam ediyorlar.
NOBEL ÖDÜLLÜ BİR TÜRK DAHA
Tartışmalı isimlere verilen ödüllerle itibarı epey aşınsa da kazananlara prestij sağlamaya devam eden Nobel ödüllerine gelince…
2024 Nobel Ekonomi Ödülü İstanbul doğumlu İktisatçı Daron Acemoğlu ve Amerikalı iki yakın çalışma arkadaşı Simon Johnson ve James A. Robinson'a verildi.
Ödül komitesi bu üç ismin "Hukukun üstünlüğü ilkesine sadık kalan ülkelerin daha müreffeh olduklarını anlatan çalışmaları " nedeniyle Nobel aldıklarını söyledi.
Nobel Barış Ödülü ise kişisel deneyimlerini aktararak nükleer silahlardan arındırılmış bir dünya için mücadele edenlerin kurduğu Nihon Hidankyo adlı Nihon Hidankyo adlı sivil toplum hareketine verildi.
ABD’nin Atom bombası attığı Hiroşima ve Nagasaki’den hayatta kalanların kurduğu hareketin yaşları 80 ila 100 arasında değişen kurucu üyelerinin sayısı hızla azalıyor.
YAZ OLİMPİYATLARI PARİS'TEYDİ
Ve dört yılda bir izleyebildiğimiz Uluslararası Spor Şöleni Olimpiyatlar…
Fransa'nın Başkenti Paris'teki 2024 Yaz Olimpiyatları'nın 26 Temmuz'daki açılış töreni, bazı performanslar nedeniyle tartışma yarattı.
Çoğu LGBTİ sanatçılar tarafından sunulan bir performans, dini değerlerle "alay ettiği" gerekçesiyle eleştirildi.
Açılış töreninin Sanat Yönetmeni Thomas Jolly, koreografinin hiçbir grubu hedef almadığını, aksine "kapsayıcılık" üzerine olduğunu söyleyerek performansı savundu.
"Fransa'da Cumhuriyet var ve istediğimizi sevme hakkımız var, ibadet etmeme hakkımız var. Fransa'da birçok hakkımız var, ben de bunu aktarmak istedim." dedi
Açılış gösterilerine damga vuran başka bir performans ise, Fransız Metal Grubu Gojira'nınkiydi.
Gojira, Fransız Kraliçesi Antoinette, Fransız Devrimi sırasında hüküm giyip ve idam edildiği binadaki performansıyla olimpiyatlar'da sahne alan ilk metal grubu olarak tarihe geçti.
TAYLOR SWİFT REKORA DOYMUYOR
Bu yıl adından en çok söz ettiren şarkıcı ise Taylor Swift oldu.
ABD Başkanlık seçimlerinde Kamala Harrise desteğini açıklayan Swift 21 ay boyunca beş kıtada gerçekleştirdiği ve toplamda 149 konsere Eras Turnesi ile gündemden hiç düşmedi.
Eras 2 milyar doları aşan gelirle tarihin en yüksek hasılatlı turnesi oldu ve dünya çapında ekonomik canlanma sağladı.
ABD’de turne, 53 gece boyunca 5 milyar dolarlık harcama yarattı. Dünya genelinde turizm ve yerel harcamalar üzerindeki etkisi 10 milyar doları aştı.
Turne, Swift’i müzikten milyarder olan nadir sanatçılardan biri haline getirdi.